دیابت: از شناخت تا پیشگیری و کنترل
دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در سراسر جهانه که تأثیر قابل‌توجهی بر سلامتی و کیفیت زندگی افراد می‌ذاره. در حال حاضر حدود 537 میلیون بزرگسال در دنیا دیابت دارن که پیش‌بینی شده تعدادشون تا سال 2030 به 643 میلیون نفر برسه. اگه دیابت به‌موقع تشخیص داده نشه یا به‌درستی مدیریت نشه، بدن فرد رو به مشکلات جدی دچار می‌کنه.
دیابت بر نحوه استفاده بدن از قند یا همون گلوکز تأثیر می‌ذاره. گلوکز سوخت اصلی سلول‌های بدنه و برای عملکرد صحیحشون ضروریه. هورمون انسولین که از پانکراس ترشح می‌شه به گلوکز کمک می‌کنه وارد سلول‌ها بشه. در افراد مبتلا به دیابت، بدن اصلاً انسولین نمی‌سازه (دیابت نوع ۱)؛ به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کنه یا سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شن (دیابت نوع ۲). در نتیجه، قند در خون انباشته می‌شه و عوارض مختلفی پیش می‌آره.
با این مقاله مجله مونوپی همراه باشین تا نگاهی بندازیم به دیابت و انواعش، علل و علائمش رو برررسی کنیم، از خطرات و راه‌های پیشگیریش بگیریم و به روش‌های کنترل و درمان موجود برای دیابت بپردازیم.
فهرست مطالب
دیابت چیست؟
دیابت (Diabetes) به معنی وضعیت بالا بودن مداوم قند خون فرده. اما چی می‌شه که این قند در خون تجمع پیدا می‌کنه؟
بخش عمده گلوکز خون حاصل تجزیه کربوهیدرات‌های مصرفیه. خون گلوکز رو به تمام سلول‌های بدن می‌بره تا به عنوان منبع انرژی استفاده بشه.
گلوکز موجود در جریان خون شما برای رسیدن به مقصد نهاییش به کمک یه کلید نیاز داره که همون هورمون انسولینه. اگه پانکراس شما اصلاً انسولین نسازه، به اندازه کافی انسولین تولید نکنه یا بدنتون نتونه درست از انسولین استفاده کنه، گلوکز در جریان خون انباشته می‌شه و حالت هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون پیش می‌آد. با گذشت زمان، بالا بودن مداوم گلوکز خون به مشکلات سلامتی برای اندام‌های مهمی مثل قلب، مغز، کلیه و چشم منجر می‌شه.
انواع دیابت
بیماری دیابت رو با اسم تخصصی دیابت شیرین (Diabetes mellitus) یا دیابت ملیتوس می‌شناسیم. شایع‌ترین انواع دیابت شامل این موارده:
- دیابت نوع 1 یه نوع بیماری خودایمنیه و وقتی پیش می‌آد که سیستم ایمنی بدن به دلایل نامشخص به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کنه و اون‌ها رو از بین می‌بره. بنابراین بدن نمی‌تونه انسولین تولید کنه. این نوع دیابت معمولاً در کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شه، تا 10 درصد از کل افراد مبتلا به دیابت رو درگیر می‌کنه و کنترلش به تزریق روزانه انسولین نیاز داره.
- دیابت نوع 2 شایع‌ترین نوع دیابته که ۹۰ تا 95 درصد از کل موارد دیابت رو شامل می‌شه. در دیابت نوع 2 بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کنه یا سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شن. دیابت نوع 2 معمولاً در بزرگسالی تشخیص داده می‌شه و با رژیم غذایی سالم، ورزش و گاهی دارو قابل کنترله.
- دیابت بارداری: این نوع دیابت در دوران بارداری رخ می‌ده و معمولاً بعد از زایمان برطرف می‌شه. زنان مبتلا به دیابت بارداری در آینده بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 هستن.
انواع دیگه دیابت با شیوع کمتر شامل این موارده:
- دیابت نوع 3c (کاهش توانایی تولید انسولین در اثر آسیب پانکراس)؛
- دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان (LADA)؛
- دیابت جوانی (MODY)؛
- دیابت نوزادی (بیماری نادر)؛
- دیابت شکننده (ناپایدار و نوسانی)؛
- وضعیت پیش‌دیابت (گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی اما پایین‌تر از دیابت نوع 2).
چالش مجازی Summer Body
هدف این چالش کاهش وزن تا 10% از وزن فعلی و عضله سازی و همچنین کاهش سایز، ساختن سبک غذایی و لایف استایل سالم‌تر، سم‌زدایی با حذف قند و شکر، کنترل اشتها، از بین بردن مقاومت بدن به انسولین، افزایش آگاهی نسبت به مواد غذایی، یادگیری نکات تغذیه‌ای کاربردی، داشتن فعالیت ورزشی، عضله سازی، بالا رفتن میزان انرژی، افزایش متابولیسم می‌باشد.
- مدت زمان چالش: 4 هفته
- پیش‌نیاز: ندارد
- نوع چالش: غیرحضوری
- طراح بخش تغذیه : سیما جم
- طراح بخش ورزش : نوش آفرین موسوی
کوچ و مدرس مهارت‌های زندگی : دنیا سلمانی‌پور
مربی یوگا و مدیتیشن : شرمین افشاری
علائم دیابت
علائم اصلی دیابت شامل تشنگی زیاد، تکرر ادرار و بهبود کند بریدگی‌ها و زخم‌های بدنه. البته شدت علائم بر اساس نوع دیابت متفاوته و در دیابت نوع 1 نشانه‌های شدیدتری نسبت به دیابت نوع 2 داره. علائم دیابت شامل این موارده:
- افزایش تشنگی (پلی دیپسی) و خشکی دهان؛
- تکرر ادرار؛
- کاهش وزن بی‌دلیل؛
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن دست یا پا؛
- خستگی مفرط؛
- تاری دید؛
- بهبود کند زخم‌ها؛
- عفونت‌های مکرر پوستی و/یا عفونت‌های قارچی واژن.
مبتلایان دیابت نوع 1 ممکنه با علائمی مثل استفراغ، درد معده و تنفس دشوار با بوی میوه در نفسشون روبرو می‌شن که نشانه‌های یه عارضه جدیه به اسم کتواسیدوز مرتبط با دیابته (DKA) و می‌تونه کشنده باشه. نشانه فرعی دیابت نوع ۲ هم تیره شدن پوست در قسمت‌های خاصی از بدن یا همون آکانتوز نیگریکانسه.
دلایل ابتلا به دیابت
همون‌طور که گفتیم، گردش مقدار بیش از حد گلوکز در جریان خون شما باعث دیابت می‌شه. اما این بالا بودن دلایل متفاوتی داره:
- مقاومت به انسولین: دیابت نوع 2 عمدتاً ناشی از مقاومت به انسولینه، یعنی سلول‌های ماهیچه، چربی و کبد درست به انسولین پاسخ نمی‌دن. چاقی، کم‌تحرکی، رژیم غذایی ناسالم، عدم تعادل هورمونی، ژنتیک و مصرف بعضی داروها عوامل اصلی مقاومت به انسولین به حساب می‌آد.
- بیماری خودایمنی: دیابت نوع 1 و دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان زمانی بروز می‌کنه که سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله کنه.
- عدم تعادل هورمونی: در دوران بارداری، هورمون‌هایی از جفت ترشح می‌شه که باعث مقاومت به انسولین می‌شه. اگه پانکراس انسولین کافی برای غلبه بر این مقاومت تولید نکنه، ممکنه مادر به دیابت بارداری مبتلا بشه. آکرومگالی و سندرم کوشینگ هم بیماری‌های مرتبط با هورمونی هستن که باعث دیابت نوع 2 می‌شن.
- آسیب پانکراس: آسیب فیزیکی به پانکراس در اثر بیماری، جراحی یا عوامل دیگه بر توانایی این اندام در ساخت انسولین تأثیر می‌ذاره و منجر به دیابت نوع 3c می‌شه.
- جهش‌های ژنتیکی: بعضی جهش‌های ژنتیکی باعث بروز دیابت جوانی (MODY) و دیابت نوزادی می‌شه.
- مصرف طولانی‌مدت بعضی داروها، از جمله داروهای اچ‌آی‌و/ ایدز و کورتیکواستروئیدها هم ممکنه منجر به دیابت نوع 2 بشه.
عوارض دیابت چیست؟
دیابت منجر به عوارض حاد (آنی و شدید) و طولانی‌مدت مختلفی می‌شه که عمدتاً ناشی از افزایش شدید یا طولانی‌مدت قند خون شماست.
عوارض حاد دیابت:
- حالت هیپراسمولار هیپرگلیسمی (HHS) که به معنی کم آبی شدید و گیجی در افراد مبتلا به دیابت نوع دوئه و در اثربالا موندن طولانی‌مدت قند خون پیش می‌آد.
- کتواسیدوز مرتبط با دیابت (DKA) که عمدتاً بر افراد مبتلا به دیابت نوع 1 تأثیر می‌ذاره و ناشی از تجزیه چربی به جای قند و اسیدی شدن خونه.
- افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) در دیابتی‌هایی که انسولین مصرف می‌کنن رایجه، علائمش شامل تاری دید یا دوبینی، کلافگی و تشنجه و به درمان فوری با گلوکاگون یا مداخله پزشک نیاز داره.
عوارض طولانی‌مدت دیابت
بالا موندن سطح گلوکز خون برای مدت طولانی اول به رگ‌های خونی و اعصاب و بعد به بافت‌ها و اندام‌های شما آسیب می‌رسونه.
شایع‌ترین عارضه طولانی‌مدت دیابت، مشکلات قلبی-عروقیه:
- بیماری عروق کرونری؛
- حمله قلبی؛
- سکته؛
- آترواسکلروز (سخت‌شدگی رگ‌ها).
سایر عوارض مهم دیابت:
- آسیب عصبی (نوروپاتی) منجر به بی حسی، گزگز و/یا درد؛
- آسیب کلیه (نفروپاتی) منجر به نارسایی کلیه یا نیاز به دیالیز یا پیوند؛
- آسیب شبکیه (رتینوپاتی) که در موارد شدید باعث نابینایی هم می‌شه؛
- سندرم پای دیابتی (زخم و آسیب‌های مختلف در پا در اثر عوارض دیابت)؛
- عفونت‌های پوستی؛
- کم‌شنوایی؛
- مشکلات سلامت دهان مثل بیماری‌های لثه؛
- قطع عضو؛
- اختلال عملکرد جنسی به دلیل آسیب عصب‌ها و رگ‌های خونی؛
- فلج معده (گاستروپارزی)؛
زندگی با دیابت بر سلامت روان فرد هم تأثیرمی‌ذاره و احتمال ابتلا به افسردگی رو دو تا سه برابر می‌کنه.
پیشگیری از دیابت
درسته که بعضی از عوامل خطر ابتلا به دیابت مثل ژنتیک قابل تغییر نیستن، اما با تغییر سبک زندگی می‌تونین خطر ابتلا به دیابت رو به شدت پایین بیارین. مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از دیابت عبارتند از:
- حفظ وزن در محدوده سالم؛
- داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل؛
- فعالیت بدنی منظم؛
- کنترل فشار خون و کلسترول.
تشخیص دیابت
تشخیص دیابت با بررسی مقدار گلوکز خون از طریق این سه تا آزمایش انجام می‌شه:
- آزمایش قند خون ناشتا یعنی سنجش قند خون پایه شما بعد از حداقل ۸ ساعت ناشتا بودن. در این بازه ۸ ساعته نباید به جز آب چیزی بخورین یا بنوشین.
- تست قند خون تصادفی یعنی هر وقت بخواین و بدون نیاز به ناشتا بودن مقدار قند خونتون رو اندازه بگیرین.
- تست اِی‌وان‌سی (A1c) یا آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله که میانگین سطح گلوکز خون شما رو در دو تا سه ماه گذشته نشون می‌ده.
برای تفسیر نتایج این سه تا آزمایش قند خون می‌تونین از این جدول استفاده کنین:
نوع آزمایش | محدوده سالم و طبیعی قند خون (میلی‌گرم بر دسی‌لیتر) | وضعیت پیش‌دیابتی (میلی‌گرم بر دسی‌لیتر) | دیابت (میلی‌گرم بر دسی‌لیتر) |
آزمایش قند خون ناشتا | کمتر از ۱۰۰ | ۱۰۰ تا ۱۲۵ | ۱۲۶ یا بالاتر |
تست قند خون تصادفی | – | – | ۲۰۰ یا بالاتر (همراه نشانه‌های اصلی هایپرگلیسمی یا هایپوگلیسمی) |
تست اِی‌وان‌سی (A1c) | کمتر از ۵.۷ درصد | ۵.۷ تا ۶.۴ درصد | ۶.۵ درصد یا بالاتر |
مدیریت و کنترل دیابت
چهار جنبه اصلی مدیریت دیابت این موارده:
- رژیم غذایی سالم: فرد مبتلا به دیابت باید به رژیم غذایی سالم و متعادل با مقدار مناسب کربوهیدرات، پروتئین و چربی پایبند باشه. شمارش کربوهیدرات‌ها در صورت مصرف انسولین الزامیه.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم به کاهش مقاومت به انسولین و پایین آوردن قند خون کمک می‌کنه.
- مصرف انسولین: مبتلایان به دیابت نوع 1 و بعضی مبتلایان نوع 2 به انسولین نیاز دارن که به چهار شکل اصلی تزریقی با سرنگ، قلم انسولین، پمپ انسولین و انسولین استنشاقی سریع الاثر تجویز می‌شه.
- مصرف داروی خوراکی که متفورمین رایج‌ترین نوعشه.
نگاه آخر: دور از دیابت
دیابت یه بیماری مزمن بسیار جدیه که عوارض زیادی برای سلامتی ایجاد می‌کنه. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌شه از خیلی عوارض دیابت پیشگیری کرد. اگه در خانواده سابقه بیماری دیابت دارین برای جلوگیری از ابتلا یا کنترل عوارضش، هرچه زودتر سالم‌ترین رژیم غذایی رو برای خودتون انتخاب کنین و یه برنامه فعالیت بدنی یا ورزش منظم بریزین.
مونوپی هم چند تا راهکار برای شما داره: اول رژیم سالم مورد نظرتون رو از بخش برنامه غذایی مونوپی انتخاب کنین. بعد به مدرسه مونوپی بیاین و شرکت در فعالیت‌هایی مثل دویدن و دوچرخه‌سواری رو به روند معمول زندگی‌تون تبدیل کنین. مطالعه مطالب مجله مونوپی رو هم فراموش نکنین، چون با دغدغه آگاهی شما از بدن، بیماری‌ها، تغذیه و ورزش و روان‌شناسی به روز می‌شه و هربار دانشتون رو برای زندگی سالم‌تر بالا می‌بره.
مسابقه ماراتن استانبول ترکیه (13 آبان ۱۴۰۳)
سفر و گردشگری
اگه دوست دارید همراه مونوپی مهارت‌های طبیعت‌‌گردی رو آموزش ببینید، دور دنیا سفر کنید، سفرهای ورزشی آبی تجربه کنید و… حتما از طریق لینک زیر سری به قسمت سفر و گردشگری مونوپی بزنید.
مدرسه مونوپی
اگر دوست دارید دوچرخه سواری، دویدن، کوهنوردی و توسعه فردی را در کنار مربیان باتجربه و همراهان باانگیزه شروع کنید، کلاس‌های مدرسه مونوپی، انتخاب فوق‌العاده‌ای برای شما خواهد بود. برای مشاهده اطلاعات بیشتر، به مدرسه مونوپی مراجعه کنید.
چالش و مسابقه
مونوپی علاوه بر برگزاری کلاس در قسمت مدرسه مونوپی با کمک اساتید حرفه ای، چالش ها و مسابقاتی رو در زمینه های مختلف برگزار می کنه که همه ی دوستداران ورزش و مسابقه در سراسر ایران میتونن توی این چالش ها و مسابقات شرکت کنند. اگه شما هم دوست دارید خودتون رو به چالش بکشید حتما سری به قسمت چالش و مسابقه مونوپی بزنید.
نیازمندی مونوپی
مونوپی، پلتفرم برگزاری چالش و مسابقه با هدف فرهنگسازی در ورزش و حفظ محیط زیسته. در راستای تحقق این هدف شما میتونید کالاهایی که بهشون احتیاج ندارید رو در قسمت نیازمندی مونوپی به فروش برسونید و یا رایگان به دست کسی که میخوادش، برسونید. برای خرید و فروش کالای نو و دست دوم در حوزه ورزش، سلامتی و سفر و کمپینگ وارد لینک زیر بشید.
